Historia parafii

Pierwsze pewne świadectwo o istnieniu parafii pochodzi z 1369 r., ale niewykluczone, że istniała już w XII w. Opisywana jest w Liber Beneficiorum Jana Łaskiego pod nazwą „Vyelgi Młyn”. W latach 1476–1819, 1823–1866 i od 26 sierpnia 1987 r. parafia znajduje się w administracji Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika.

W 1465 r. drewniany klasztor ufundował tu paulinom Jakub Koniecpolski, kanonik gnieźnieński i krakowski, proboszcz parafii przy kolegiacie św. Floriana na Kleparzu, i jego matka Dorota z Sienna, wdowa po kanclerzu wielkim koronnym Janie Koniecpolskim, właścicielu wsi. Fundację klasztoru potwierdził i parafię zakonowi przekazał w 1476 r. Jakub Sienieński, prymas Polski, a brat fundatorki. W XVII w. paulini wznieśli murowany klasztor istniejący do dziś i służący również jako plebania. Powstało dwukondygnacyjne założenie na planie litery T, połączone z kościołem przejściem w skrzydle wschodnim. Klasztor uległ kasacie w 1819 r. zarządzonej przez zaborców, a decyzją arcybiskupa warszawskiego Franciszka Malczewskiego. Został zwrócony paulinom wraz z parafią w 1823 r. Po powstaniu styczniowym rząd carski skonfiskował resztę ziemi paulińskiej, która pozostała po pierwszej konfiskacie po II rozbiorze Polski (wówczas przez rząd pruski), a w 1866 r. zlikwidował także klasztor. Administrację parafii przejęli księża diecezjalni, a klasztor stał się plebanią.

Pierwotny, drewniany kościół wzniesiony został prawdopodobnie na miejscu kaplicy jeszcze z początków chrześcijaństwa w Polsce. Po jego rozbiórce wybudowano obecny w latach 1465–1466 z inicjatywy Jakuba Koniecpolskiego i Doroty z Sienna. Konsekracja nastąpiła prawdopodobnie ok. 1491 r. Ta późnogotycka świątynia –jednonawowa, dwuprzęsłowa, z wydłużonym prezbiterium zamkniętym od wschodu wielobocznie, przekryta sklepieniem kolebkowym – uległa z czasem barokizacji. W 1717 r. rodzina Kampanowskich dobudowała od północnej strony boczną kaplicę pw. św. Anny, obecnie św. Pawła Pierwszego Pustelnika, a w 1726 r. rodzina Moszyńskich, kolejnych po Koniecpolskich właścicielach dóbr, ufundowała drugą kaplicę, od strony południowej, obecnie Matki Bożej Bolesnej. Dzwony, z których dwa zostały odlane w XV w., znajdują się w stojącej oddzielnie dwukondygnacyjnej dzwonnicy zbudowanej w II połowie XVII w. W jej przyziemiu brama wjazdowa prowadzi na teren przykościelny.

23 sierpnia 1987 r. ówczesny biskup częstochowski Stanisław Nowak powierzył parafię na stałe w administrację zakonowi ojców paulinów. Na podstawie tej umowy własność zakonu obejmuje kościół, klasztor, budynki gospodarcze i ogród przyklasztorny, a w dyspozycji parafii jest ziemia beneficjalna i cmentarz grzebalny.

6 kwietnia 1988 r. przystąpiono do gruntownego remontu klasztoru. Wymieniono więźbę dachową, pokryto dach blachą miedzianą, wzmocniono ściany wieńcami żelbetonowymi, przebudowano kilka pomieszczeń, usunięto, a następnie położono nowe tynki, założono nową instalację elektryczną, instalację centralnego ogrzewania oraz wodno-kanalizacyjną, wykonano nowe (drugie) stropy, położono parkiety i posadzki, wymieniono wszystkie okna i drzwi, otynkowano klasztor z zewnątrz, wzmocniono fundamenty i uporządkowano plac przyklasztorny. Remont zakończono w 1990 r., by w roku następnym przystąpić do gruntownej renowacji kościoła. Wyremontowano wówczas dach i pokryto go blachą miedzianą, wzmocniono wieżę, fundamenty i mury kościoła. W 1992 r. rozmontowano wszystkie ołtarze w celu ich konserwacji. Odnowiono ołtarz główny pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika, oraz stalle. W tym samym roku usunięto stare, a nałożono nowe tynki w kościele. Zdjęto starą posadzkę, aby podłączyć klasztorne centralne ogrzewanie i położono nową marmurową posadzkę. Rozpoczęto też nakładanie nowej warstwy tynku i wykonano polichromię sklepień i ścian. Dla ornamentów zastosowano technikę sgraffito (wł. graffiare – ryć, drapać), polegającą na nakładaniu kolorowych warstw tynku i wydrapywaniu fragmentów wierzchniej warstwy dla uzyskania efektu kolorystycznego. Obrazy natomiast namalowano techniką al fresco (wł. fresco – świeży, czyli na świeżym), polegającą na malowaniu na mokrym tynku. Freski autorstwa Gizeli Klaryski i Jerzego Pasternaka opowiadają historię klasztoru wielgomłyńskiego i zakonu paulinów. 3 września 1994 r. ten etap prac renowacyjnych w kościele poświęcił arcybiskup Stanisław Nowak. 

W latach następnych odnowiono i powiększono organy (obecnie mają 19 głosów rozłożonych na dwa manuały, a także klawiaturę nożną). Renowacji poddano ołtarz Matki Bożej Bolesnej pw. Opłakiwania, a 14 września 1997 r. arcybiskup Nowak dokonał intronizacji czczonej statuy Piety. Renowacji poddano także dwa dalsze ołtarze: w kaplicy św. Pawła Pierwszego Pustelnika (1998) i ołtarz św. Anny Samotrzeciej (1999). 

8 października 2017 r. biskup pomocniczy częstochowski Antoni Długosz dokonał wprowadzenia relikwii z kroplą krwi św. Jana Pawła II. Definitor zakonu, o. Kazimierz Maniecki OSPPE 7 października 2018 r. wprowadził relikwie św. Siostry Faustyny Kowalskiej, apostołki Bożego Miłosierdzia. Kolejnego wprowadzenia relikwii, tym razem św. Ojca Pio, dokonał o. Arnold Chrapkowski OSPPE, generał zakonu, 23 maja 2021 r. W lipcu 2019 r. parafia była gospodarzem Paulińskich Dni Młodych. W 2021 r. zakończona została renowacja Piety, a po badaniach oryginału wykonano kopię, której wygląd został najbardziej przybliżony do pierwotnego wyglądu oryginału. Głównym wykonawcą prac była firma ArsMironia z Piotrkowa Trybunalskiego, w której imieniu działała Pani Marta Kalata-Pawłowska, nadzorując wykonanie badań oraz prace konserwatorskie. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oryginał Piety jest przechowywany w klasztorze, natomiast kopia została umieszczona w ołtarzu Opłakiwania. 29 maja 2022 r. o. Ryszard Dec OSPPE, definitor zakonu, dokonał wprowadzenia relikwii bł. Stefana Kardynała Wyszyńskiego. W tym samym roku, 15 września, o. Marcin Ciechanowski OSPPE, podprzeor klasztoru jasnogórskiego, wprowadził do kościoła relikwie bł. ks. Michała Sopoćki.

 

Projekt i wykonanie Alanet